Atatürk Heykeli, Samsun

YERİ: Samsun Belediye Parkı

TARİHİ: 15 Ocak 1932 (Anonim 1932 n:1)

SANATÇISI: Heinrich Krippel

YAPTIRAN: Samsun halkı (Anonim 1981:38; Zübeyiroğlu 1932 b:1)

PROJELENDİRİLME BİÇİMİ: Sipariş (Anonim 1981:38; Zübeyiroğlu 1932 b:1)

SEÇİÇİ KURUL:-

MALİYETİ: 1928 yılı itibariyle 37.000 Amerikan Doları

         Kaide 20.000 TL, heykel 80.000 TL

         (Zübeyiroğlu 1932 b:2)

YAPIM YERİ: Avusturya / Viyana (Vereinigte Metallwerke) /Aslanapa 1993:46) Doç Levalayın kumpanyası Heykeli Hamburg'dan Samsun'a kadar ücret almaksızın taşımıştır.(Zübeyiroğlu 1932 b:2)

ANIT

Malzeme: Heykel;Bronz, Kaide ; Kesme taş kaplama

Boyutlar: Heykel; 4.75 m., Kaide: 8.74X 8.74m.

Yazıtlar:

Ön cephe: Bu Heykel/Samsun Vilayeti/Halkı Tarafından/29 Birinci Teşrin/1931/Tarihinde Dikildi.

Arka cephede: Vatanda Milli Mücadaleye  Başlamak İçin Gazi 19 Mayıs 335-1919 Tarihinde Samsun'a Çıktı.

TARİHÇE: Anıt, döneminde Gazi Parkı, bugün Belediye Parkı olarak anılan alanda yeralmaktadır. Atatürk Kurtuluş Savaşını başlatmak üzere 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsun'a çıkmıştır. Samsun halkı, Atatürk'ü ve bu önemli olayı ölümsüzleştirmek amacıyla Atatürk'ün Samsun'a çıktığı noktada bir anıt heykel yaptırmaya karar vermiştir (Zübeyiroğlu 1932b: 1). Heykelin dikildiği alan o yıllarda iskelenin hemen yanındaydı. Ancak aradan geçen zaman zarfında iskelenin doldurulması ile bugün daha içeride kalmıştır.

1930'lu yılların gazetecilerinden İbrahim Alaeddin (1933:18) in gezi notlarında heykelin sembolik anlamı ve bulunduğu mekana ilişkin şu yorumlara rastlıyoruz:

"Bizim için Karadenizde Samsun'un ehemmiyeti Akdenizdeki İzmirin değeri derecesindedir denebilir. İstiklal tarihi Samsun da başladı, İzmirde tamam oldu. Türk inkılabının güneşi olan o altın baş Samsunda Türkeline ve İzmir'de de cihana doğdu. Samsun da çekilen kılıç kınına izmirde girmiştir....

Samsunda ilk görülecek en mühim eser Gazi'nin oraya ayak bastığı büyük günü hatırlatan abidedir. Bu abide karadenizin en hırçın fırtınalarından ilham almış gibi Gazi'nin Milli Mücadele başındaki kükreyişini başarıyla ifade eder. Onun içinde bulunduğu park ta Avrupa şehirlerindeki umumi bahçelerden farksızdır." Bu alanın önceki metruk manzarasını tasvir eden İbrahim Alaeddin, yazısında anıtın bir de genel görünümüne yer vermiştir.

Heykel 1928 yılında Avusturya'lı sanatçı H.Krippel'e sipariş edilmiştir (Anonim 1981: 38). Ancak yapımı 1931 yılı sonlarına dek sürmüştür. Sanatçıyla 1928 yılında $ 37.000'a anlaşılmıştır (Zübeyiroğlu 1932b:1). Sanatçının diğer çalışmalarında olduğu gibi Samsun anıtı da Viyana'da tunca döküldükten sonra Samun'a getirilmiştir (Aslanapa 1993: 46). Doç Levalayın kumpanyası Heykeli Hamburg'dan Samsun'a kadar ücret almaksızın taşımıştır (Zübeyiroğlu 1932b: 2).

Anıtın açılış töreninin İnönü Zaferi'nin yıl dönümü olan 10 Ocak günü yapılması düşünülmüş ancak bazı hazırlıkların yetişmemesi dolayısıyle 15 Ocak 1932 günü yapılmıştır (Anonim 1932n:1). Tören saat 14.00 de Parti bandosunun İstiklal Marşını çalmasıyla başlamıştır. Samsun Valisi Selim Bey yaptığı konuşmanın ardından heykele sarılı olan bezi tutan kordelayı keserek heykelin açılışını yapmıştır. Valinin konuşmasını diğer konuşmalar izlemiştir; Samsun gazetesi başyazarı Ethem Veysi Bey, şehir adına Kefeli Muhittin, Milletvekili Zübeyroğlu Fuat Bey, Maarif Müdürü Cemal Gültekin ve heykelci Krippel birer konuşma yapmışlardır. Törene şehirdeki bütün yabancılar, konsoloslar, sınai ve mali müessesesi mensupları, askeri kıtaat, jandarma, polis, Belediye Zabıtası, mektepler, esnaf cemiyetleri ile Samsun halkı ve civar kasabalardan gelen halk katılmıştır. Konuşmaların ardından okullar ve askeri birliklerin geçitleri ile süren Samsun, Atlı Atatürk Anıtı açılış töreni Vilayet Meclis salonundaki kabul töreni ile son bulmuştur (Zübeyiroğlu 1932a:5; Zübeyiroğlu 1932b:2). Anıtın açılışı dolayısıyla Atatürk'e çok sayıda saygı, şükran ifade eden telgraf çekilmiştir. Atatürk'ün cevabi telgrafı şöyledir:

"Muhterem Samsun halkının şahsıma karşı besledikleri asil duygulann kıymetli bir tezahürünil bildiren telgrafınızdan pek mütehassis oldum. Teşekkür, muhabbet ve selamlanmm muhterem halka arzını rica ederim" (Anonim 1932i:6).

Akşam saat dokuz buçukta Krippel ve Krippel'e çevirmenlik yapan kişi Ekrem Rüştü Bey şerefine bir ziyafet verilmiştir. Krippel burada bir konuşma yapmıştır (Anonim 1932 i:6).

TANIM: Anıt, dikdörtgen prizma şeklinde kaidenin taşıdığı atlı Atatürk figüründen oluşmaktadır. Atatürk, mareşal üniforması ile şahlanmış bir at üzerinde betimlenmiştir. Sol eliyle atın dizginlerini tutmaktadır. Sağ eliyle manevra kemerinin ucunda asılı olan kılıcının kabzasını kavramış çekmek üzeredir. Kılıcın boyu çok uzundur. Dönemin Türk subayının kullandığı kılıç değildir. Şahlanmış bir at üzerinde hamle yapmaya hazır pozisyonu ile Atatürk, Samsun Anıtı'nda, savaş yöneten kumandan olarak betimlenmiştir.

Kaidenin iki yan yüzünde, sivri kemerli nişler içerisinde bronz, kabartmalar bulunmaktadır. Sağ taraftaki kabartmada, ortada Atatürk, mareşal üniformalı, vücudu cepheden, başı profilden, kol ve bacakları iki yana açık olarak gösterilmiştir. Atatürk'ün iki yanında yer alan, ellerine kollarına sarılmış, diz çökmüş figürler Türk halkını simgelemektedir.

Sol taraftaki kabartmada ise ön düzlemde karaya yanaşmış bir kayık ve bu kayıktan sahile cephane taşıyan halk betimlenmiştir.

Kaynak: A A M Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri, Yrd. Doç. Dr. Kıvanç Osma, Ankara 2003. ISBN: 975-16-1678-6. Sayfa: 70-74

Samsun Atatürk Heykeli Görselleri