Bursa Atatürk Anıtı

YER: Bursa, Hükümet Meydanı

TARİHİ: 29 Ekim 1931 (Akkılıç 1988:54; Ruşen 1931:5)

SANATÇISI: Nijad SİREL (Mahir TOMRUK'un yardımıyla) (Gezer 1984:68)

YAPTIRAN: Valilik (Anonim 1932 h:4)

PROJELENDİRİLME BİÇİMİ: Sipariş (Anonim 1932 h:4)

SEÇİCi KURUL: Anıtın taslağı Güzel Sanatlar Akademisi tarafından görülüyor, daha sonra Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onaylanıyor (Anonim 1929 e:1)

MALİYETİ: 45.000 TL. (Anonim 1929 e:1)

YAPIM YERİ: Türkiye/İstanbul Şişli'de bir özel atölyede sanatçı tarafından dökülmüştür. (Anonim 1932 h:5)

ANIT

Malzeme: Heykel;Bronz, Kaide; Mermer/Kesme taş

Boyutlar: Heykel; h: 5 m./ ağ.: 4.000 kg. (Anonim 1932 h:4),Kaide; h: 5 m.

Yazıtlar: Üç cephede yer alır.

Kuzey Cephe: Bu Aziz Heykelin

                     Önünde Duran Türk

                     Hürmetle Eğil O

                     Milletini Kurtaran

                     Cumhuriyeti Kuran

                     Aleme Yeni Bir Tarih

                     Yaratan

                     Gazi

                     MUSTAFA

                     KEMAL

Doğu Cephe: 29 B.Teşrin 1339

                        1923

                   Cumhuriyetin Kuruluşu

Batı Cephe: 11 Eylül 1330

                        1922

                  Bursa'nın Kurtuluşu

TARİHÇE: Bursa İli Hükümet Meydanı'ndadır.Bursa'da da bir anıt yapılması ilk kez, kentin yerel yayın organı olan "Yeni Fikir" gazetesi tarafından 29 Eylül 1925 tarihli sayısında önerilmiştir. Kamuya ve devlet kuruluşlarına bu konuda yapılan çağrı şöyledir:

             "Ankara, İstanbul ve hatta bazı illerimiz, Gazi Paşa'mızın heykelleriyle güzel şehirlerini süslüyorlar. O büyük adamdan devrimlerin ışığı yükseliyor. Bursa'mız, çok sevgili Gazi'sini birkaç kez kucaklamak mutluluğuna ulaşmıştır. Bursa'nın şimdiye dek böyle bir davramşta bulunmaması, çok buyük, affedilmeyecek bir noksanlıktır. 'Yeni Fikir' saygıdeğer Bursalılann dikkatini bu yönde uyarmak ister. Belediyemiz, Partimiz, Türk Ocağımız ve diğer kuruluşlarm bu yönden harekete geçmesini, aynı zamanda aydmlık günlerin övünç verecek amlarmı da kucaklayacak bu kaçmılmaz eserin yapımma hemen başlanmalıdır. (Akkılıç 1988:54)."

Ancak bu yayından yaklaşık beş yıl sonra Valilik tarafından, bir Atatürk Anıtı yaptırmaya karar verilerek 1930 yılı Şubat ayında heykeltraş Nijad Sirei'e sipariş edilmiştir. 1929 yılı Aralık ayında basında çıkan bir yazıdan anıtın sanatçıya siparişi öncesi geçirdiği aşamalar hakkında bilgi sahibi oluyoruz:

             "Gazi Hz.nin Bursa'da rekzedilecek heykelleri için bazı san'atkarlar tarafmdan yapılan nümunelerin tetkik edilmekte olduğunu yazmıştık. Bu meyanda san'atkar Nejat Beyin yaptığı bir nümune Güzel San'atlar Akademisi tarafından görülmüştür. Bu nümune Maarif Vekaleti tarafmdan tasvip edildikten sonra heykelin ihalesi yapılacaktif" (Anonim 1929e:1).

Bu satırlar Abide Komisyonu'na işaret ediyor. Belli tarihten sonra, ancak bu komisyonca onaylanan anıtlar uygulanıyor olmalıydı.

Sanatçıya anıtın siparişi verilirken yerleştirileceği alan gösterilip bir de Atatürk'ün at üzerinde tasvir edilmesi şart koşularak onun ötesindeki ayrıntılar boyutları dahil sanatçıya bırakılmıştır. Heykelin modelajı, Şişli'de 25 m. uzunluğunda, 10 m. genişliğinde ve 7 m. yüksekliğinde bir atölye içinde yani kapalı mekanda gece gündüz çalışılmak suretiyle 12 ton Eyüp çamuru kullanılarak yapılmıştır. Modelajı kolaylaştıracak kendi ekseni etrafında dönen ve bunun üzerinde, çamuru tutacak bir takım düzenekler sanatçı tarafından hazırlanmıştır. Heykelin modelajı yedi ay, alçıya dökülmesi bir buçuk ay zarfında tamamlanmıştır. Bronz dökümü için yine bu atölye de sanatçı tarafından kurulan bir dökümhanede kum parça kalıp tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Oniki parca olarak dökülen heykel bazı parçaları içten cıvatalarla birleştirilerek Bursa'ya beş parça olarak nakledilmiştir. 17 Eylül 1931 tarihinde nakledilen heykelin montajı onbeş gün içinde tamamlanmıştır (Anonim 1929 e:1).

Nijad Sirel Bursa Atatürk Anıtında, figürleri detaylardan arındırarak dingin ve sade bir anlatım seçmiştir. Sanatçının uslubundaki bu değişimi Nurullah Berk (l937 b:27-28)'in değerlendirmesi şöyle:

             "Bilhassa son seneler içinde yapmış olduğu eserlerde, Nijat'ta, pek bariz olarak tecelli eden bir "Simplification" basitleştirme endişesi tezahür ediyor. Bu ise, sanatin en güç taraflarından biridir.

... Onun için mutavassıt sanat eserleri, daima teferruatın göründüğü, esasın kavranmadığı işlerdir. Eşyaları basit ve teferruatsız görmenin güçlüğünü, meslek içinde yuğrulmuş sanatkarlar pek iyi bilirler.

Bu itibarla Nijad Sirel'in son eserlerinde görülen basitleştirme kaygusunu çok iyi bir iz olarak telakki etmemiz lazım gelir."

Anıtın açılış töreni 29 Ekim 1931 günü, Cumhuriyet'in sekizinci yıldönümü kutlama törenleri sırasında yapılmıştır. Cumhuriyet Bayramı törenlerine katılan öğrenciler ve Bursa halkının coşkulu alkışları arasında açılmıştır. Anıtın örtülü bulunduğu Türk bayrağı dönemin Valisi Fatih Güvendiren tarafından indirilmiştir. (Akkılıç 1988:54; Ruşen 1931:5).

TANIM : Anıt, kaide ve heykel olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Köşeleri pahlanmış dörtgen kaidenin üç cephesinde yazıtlar, üst kısmında ise çepeçevre dolaşan friz şeklinde bitkisel süsleme yer almaktadır. Atatürk'ün, at üzerinde asker giysileri içinde ve omuzunda pelerini ile başı Doğuya çevrilmiş sağ eli yere paralel göğüs hizasında Batıyı işaret eder pozda betimlendiği bu anıtın cephesi Kuzeye bakmaktadır. At sakin, dört ayağı üzerinde dururken dümdüz karşıya bakmaktadır. Kaidede yeralan yazıtlar da gözönüne alınacak olursa şehrin kurtuluşu ile birlikte ülkenin kurtuluşu dolayısıyla Ata'ya şükran sunmak amacıyla dikildiği görülebilir. Tüm bunlara dayanılarak denilebilir ki, bu anıtta Atatürk, zafer kazanmış kumandan kimliği ile betimlenmiştir. 

Bursa Atatürk Anıtı

Bursa Atatürk Anıtı Türkiye Postalarında

Kaynak: A A M Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946), Yrd. Doç. Dr. Kıvanç Osma, Ankara 2003. ISBN:975-16-1678-6. Sayfa:58-62

Bursa Atatürk Anıtı Görselleri