Mustafa Kemal Paşa'nın İlk Sivil Kıyafeti ve Fotoğrafının Çekilişi  

Mustafa Kemal Paşa’nın Sine-i Millete Dönmesi 

Mustafa  Kemal  Paşa  Samsun’a  çıkmasının  ardından  yaptıkları  nedeniyle  İngilizler  ve dolayısıyla İstanbul hükümetinin  dikkat  ve tepkisini çekmişti. Hükümet nazarında  artık bir âsi olup, onunla  mücadele  edilmesi  gerekmekteydi.  Bu  nedenle  8-9  Temmuz  1919  gecesi  bizzat  Padişah Vahdettin tarafından telgraf başına çağrılmış ve derhal İstanbul’a dönmesi istenmiştir. Mustafa Kemal Paşa ise padişahın bu isteğini reddedince IX. Ordu Müfettişliğinden alınmıştır. Bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa aynı akşam 22:50’de Harbiye Nezareti’ne ve 23:00’da ise padişaha telgraf çekerek müfettişlik görevinin yanı sıra çok sevdiği askerlik mesleğinden  de  istifa ettiğini  ve sine-i  millete döndüğünü  bildirmiştir.

Erzurum Vilayeti Aliyesine (Yüce Erzurum Valiliğine)

9 Temmuz 1919 - Erzurum

Mübarek vatan ve milleti parçalanmak tehlikesinden kurtarmak, Yunan ve Ermeni isteklerine kurban etmemek için açılan milli savaşmalar uğrunda milletle beraber serbest surette çalışmağa askeri ve resmi sıfatım artık engel olmaya başladı. Bu gaye-i mukaddese (kutsal amaç) için milletle beraber sonsuza kadar çalışmağa mukaddesatım (kutsal şeylerim) adına söz vermiş olduğum cihetle, pek aşıkı bulunduğum yüce askerlik mesleğine bugün veda ve istifa ettim. Bundan sonra milli ve kutsal gayemiz için her türlü fedakarlıkla çalışmak üzere sine-i millette (milletin bağrında) bir ferd-i mücahit (savaşçı kişi) suretiyle bulunmakta olduğumu tamimen arz ve ilan eylerim.

                                                                                                             Mustafa KEMAL¹

Böylece fevkâlade yetkilerle Anadolu’ya gönderilen Mustafa Kemal  Paşa sıradan  bir vatandaş durumuna gelmişti. Ancak Kâzım Karabekir Paşa, hiçbir askeri yetki ve sıfatı olmamasına rağmen Mustafa Kemal Paşa’ya ziyaret ederek, kolordusuyla birlikte emirlerine amade olduğunu söylemiştir. Mustafa Kemal Paşa ile birlikte H. Rauf Bey,  Refik Bey,  Hüsrev Bey,  Müfettişlik Kalem  Amiri Hayati Bey, Yaver Cevat Abbas Bey ve Muzaffer  Bey  de  kendiliklerinden  ordudan ayrılarak  milletin birer  ferdi olarak  Mustafa Kemal  Paşa ile beraber milli mücadeleye devam etme kararı almışlardır. 

9 Temmuz günü Erzurum Vilayeti’ne gönderdiği yazıyla istifa ettiğini bildirmiş, Süleyman Necati Bey de Albayrak  Gazetesi’nde  “Anafartalar’da  ulusun  onurunu,  tarihin  bugünkü  kuşaklarından  beklediği görevi gür sesiyle yükselten bu sayın komutanı, bugün de Milli Mücadele’nin başında görmek mutlu bir temâşâdır” demek  suretiyle onun  bu kutlu mücadelesinde  bütün Erzurumluların  kendisinin yanında olduğunu ifade etmeye çalışmıştır.

Mustafa Kemal’in İlk Sivil Giysisi

Erzurum Kongresi sırasında, Mustafa Kemal Paşa’nın askerlikten istifasıyla ilgili Mahzar Müfit Kansu’nun bir anısı:

-"Mustafa Kemal Paşa’nın askerlikten ayrılışının ertesi günü, yani 8-9Temmuz 1919 sabahı artık Mustafa Kemal Paşa bizden, yani halktan biriydi ve sivil giyinecekti. Bütün ömrü askerlikte geçen Paşa’nın sivil elbisesi yoktu. Hemen yeni bir elbise bulmak olanaksızdı. Sabahleyin:

-‘Elbiseyi ne yapacağız Mahzar?’ Der demez:

-‘Kolay Paşam’ dedim. Aklıma valiye gitmek geldi.

-‘Paşa için sizin elbiselerinizden birini istiyorum.’ Münir (Akkaya) Bey bir hayli sıkıldı:

-‘Evet, ama Paşa Hazretlerine yaraşır, temiz bir elbise bende de yok’ dedi. Haksız değildi. Savaş içinde ve savaş sonrası kimsede el dokunulmadık elbise kalmamıştı. Bununla beraber hemen akıl etti:

-‘Benim ya bir ya iki defa giydiğim bir jaketayım var, Paşa’ya onu vereyim.’

-‘Gayet iyi’ diyerek hemen jaketayı aldım, bende de temiz bir fes vardı. Gömlek, yaka, kravat da uydurmuştum. Paşa’nın ilk sivil kıyafetini böylelikle temin etmiş olduk."²

"Münir Bey'in verdiği kıyafeti kaptıkları gibi paşaya getirdiler. Pantolon, biraz göbeklice olan Münir Bey'e göre dikildiğinden Paşa'ya bol geldi. Hemen Kolordu dikimevinden bir terzi çağırıldı ve pantolunun beli, paşaya göre daraltıldı. Mazhar Müfit Bey'in gömleklerinden en yenicesi yıkanıp ütülettirildi. Kravat da tedarik edilince iş yoluna konulmuş olundu.

Şimdi Paşa'nın sivil kılıkla bir resiminin çekilmesi lazımdı, bunu yarın bütün dünya basını isteyecekti. Süleyman Necati'nin Erzurum'da yayınlanan Albayrak Gazetesi'nin fotoğrafçısı resmi çekmeye geldi. Bu kez de, resimde Mustafa Kemal'in eli nerede olmalıdır, sonra elinde ne bulunmalıdır, tartışması başladı. Paşa'nın sağ elinde sigarası olabilir düşüncesine itiraz eden olmadı ama sol eli hakkında çeşitli öneriler geldi. Kimi "Eli cebinde olsun" dedi, kimi, "Eline birşey alsın" dedi. İbrahim Süreyya, cebinden çıkardığı tespihini Paşa'ya uzattı; görünümünde uzakta olsa bir din bağının bulunmasında yarar görüyorlardı...

Ve nihayet istenen poz verdirilip resim çekildi; böylelikle, Anadolu ihtilalinin ilk uygar görünüm sembolü ebedileştirilmiş oldu."³  
 
Kaynaklar; ¹ Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, A.A.M. Ankara, 2006. ISNB: 975-16-1682-4. Sayfa: 58
² Mazhar Müfit Kansu, Erzurum'dan Ölümüne Kadar Atatürk'le Beraber, Cilt 1, Türk Tarih Kurumu, 4. Baskı, 1997 ISBN: 975-16-0906-2, Sayfa:41
³ Nuyan Yiğit, Atatürkle 30 Yıl İbrahim Süreyya Yiğit'in Öyküsü, Remzi Kitabevi, 3. Basım, Şubat 2006, ISBN: 975-14-0994-2, Sayfa: 131