Cumhuriyet

Mahzar Müfit Kansu’dan Cumhuriyet anısı:

“Gazi Mustafa Kemal Paşa ‘Cumhuriyet’ ilanını olayların akışı ve zaferlerin elde edilişi içinde mi düşündü, yoksa daha önceden mi bu istek ve kararında mıydı?

İşte bu soruyu tarih önünde aydınlatmak ve belgelemek için bu konuyu araya sokuyorum. Çünkü Mustafa Kemal Paşa’nın:

‘Hükümet biçimi Cumhuriyet olacaktır’ demesi Erzurum Kongresi’nden öncedir. Bu açıklamayı, yıllar sonra geçmiş bulunan bir olaya bağlayarak yapacağım.

Eski Adalet Bakanı ve İzmir Milletvekili Mahmut Esat (Bozkurt) Bey bir gün Mustafa Kemal’e başvuruyor:

-‘Paşam Üniversitede Devrim derslerinde okutmak üzere tarafınızdan ‘Cumhuriyet’ sözlerini ilk önce nerede, ne biçimde ve kimlerin arasında söylediğinizi öğrenmek istiyorum?’ Diyor. Gazi Mustafa Kemal Paşa kendisine şu karşılığı veriyor:

-‘Bunu Mahzar Müfit’ten öğreniniz. O, günü gününe bu olayları not etmiştir.’

Bunun üzerine Mahmut Esat Bey bir mektupla bana başvurdu. Ben de yazıyla kendisine yanıt verdim. Bu mektupları yayımlamakla istediğim açıklamayı yapmış olacağım. Yalnız bir noktayı belirteyim ki, Mahmut Esat Bey’e mektup yazmadan önce, Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya sordum:

-‘Karşılık vermeme izin veriyor musunuz?’ Çünkü Gazi, anılarımın ve notlarımın yayımlanmasına kendisinden izin almadan herhangi bir girişimde bulunmamamı daha önceden emir vermişlerdi ve:

-‘Henüz notları yayımlamanın zamanı gelmedi’ demişlerdi. Bunun içindir ki, izinlerini ve uygun görmelerini rica etmek zorundaydım. Gazi:

-‘Hay hay, Yalnız onu yaz…’ dedi. Çok sevinçliydim. Sonunda, bütün ciddiyetimle Paşa’ya bu konu da söz verdim. Bu satırları yazarken gözlerimden adeta sevinç yaşları boşanıyor.

Mustafa Kemal’e inanıyorum, başarı sağlayacağına inanıyorum. Ve… Ben şimdiden Cumhuriyet rejiminin başladığını kabul ediyorum. Üst tarafı resmi ve fiili uygulama bir zaman meselesidir. Tek dileğim; ‘Allah o günü bana göstersin.’

Sayın Mahmut Esat Beyefendi anılarım arasından sorunuza ait noktayı işte böylece size iletmiş bulunuyorum.

Derslerinizle sevgili gençliğe ve büyük milletime çok büyük hizmetlerde bulunduğunuza eminim. Başarı ve hizmetlerinizin devamını kalpten diler, anılarımda aktardığım ve sunduğum gibi hükümetin Cumhuriyet olacağı 20 Temmuz 1919 günü Erzurum’da öğrenmiş bulunduğumu bildirerek gözlerinden öperim.”¹

1 Kemal Arıburnu,Atatürk’ten Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1976. s. 235-236

Kaynak: Atatürk ve Unutulmaz Anıları, Ahmet Gürel, Bülent Türker, Nisan 2009