ATATÜRK'ÜN ZONGULDAK GEZİSİ

26 Ağustos 1931: Atatürk'ün Zonguldak'ı Şereflendirdiği Gün

Cumhuriyet tarihi incelendiğinde 26 Ağustos gününün Türkiye Cumhuriyeti için önemli günlere tanıklık ettiği görülmektedir. Ayrıca 26 Ağustos’un Zonguldak için apayrı bir önemi daha bulunmaktadır.

Mustafa Kemal Paşa, milli mücadeledeki o unutulmaz askeri emirlerinden biri olan “Hatt-ı müdafaa yoktur sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır.” sözünü 26 Ağustos 1921 günü söylemişti. Tam bir yıl sonra 26 Ağustos 1922 tarihinde sabaha karşı Büyük Taarruz başlamıştı. Aradan iki yıl geçtikten sonra 26 Ağustos 1924 günü, Cumhuriyet’in ilk bankası olan Türkiye İş Bankası’nın kuruluşu gerçekleştirilmişti. 26 Ağustos’un Zonguldak için önemi ise, 26 Ağustos 1931 günü Mustafa Kemal Paşa’nın Zonguldak’ı ziyaret etmesidir.

Milli mücadele yıllarından itibaren Mustafa Kemal Paşa gerek halkın nabzını ölçmek gerekse devrimlerin sağlam temellere oturtulmasını sağlamak Anadolu’ya geziler düzenlemişti. Milli mücadele yıllarında, halkı bağımsızlık savaşına katılmaya ikna etmek için yurt gezilerine çıkan Paşa; milli mücadele sonrasında ise ortaya atılan devrimlerin amaçlarının ve faydalarının halka anlatılması için tekrardan yurt gezilerine çıkmıştı. 1929 Dünya Ekonomik Krizinden sonra halkın durumunu görmek için birkaç ili ziyarette bulunan Paşa, bu ziyaretlerden sonra liberal ekonomiden Devletçiliğe geçişi benimsemişti. 17 Kasım 1930’da Fethi Okyar’ın başkanlığını yürüttüğü Serbest Cumhuriyet Fırkası’nı (SCF) feshetmesinden sonra Paşa, son olarak geniş kapsamlı bir yurt gezisine çıkmıştı. Bu seferki gezisinin amacı çok partili rejime geçiş için halkın nabzını yoklamaktı.

1931 senesinde meclisteki tartışmalar arasında Zonguldak madenlerinin adı sıklıkla geçmekteydi. Ayrıca bu dönemde İş Bankası Zonguldak’a yatırım yapma kararı almıştı. Mustafa Kemal, İstanbul’da bulunduğu sıralarda arkadaşlarıyla birlikte Ertuğrul yatı ile boğaz turuna çıkmıştı. Tur sırasında ani bir karar ile Kaptan’a; Karadeniz’e, Zonguldak’a doğru yol almasını söyler ve kamarasına çekilir. Paşanın Zonguldak’ı bu ani ziyaretlerinin sebebi bugün tam olarak bilinmemekle birlikte genel görüş olarak maden ocaklarını teftiş için geldiği görüşü kabul edilmektedir.

İstanbul’da boğaz turuna çıkmış olan Ertuğrul yatı 26 Ağustos 1931 günü öğlen saat 12.30 sıralarında Zonguldak limanına varmıştı. Gezi sırasında Paşanın yanında; İş Bankası Genel Müdürü Celal (Bayar), Afyon Milletvekili Ruşen Eşref (Ünaydın), Gaziantep Milletvekili Kılıç Ali, Aydın Milletvekili Reşit Galip, Sinop Milletvekili Recep Zühdü, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Tevfik (Bıyıklıoğlu), Özel Kalem Müdürü Hasan Rıza (Soyak) ve Başyaver Rusuhi bulunmaktaydı.

Paşa’nın Zonguldak'a çıktığı iskeleden hükümet binası önüne kadar halı döşenmişti. Paşa, maden ocakları ve fabrikaları dolaştıktan sonra Uzun Mehmet Parkında halka karşı bir konuşma yapmıştı. Konuşmasında birçok konudan bahseden Paşa maden işçilerinin maaşlarının arttırılacağı müjdesini vermekten de geri durmamıştı. İstanbul’a geri dönmesi gerektiğini söylediğinde; halkın bir gece misafir olması için ısrar etmesi sonucu Zonguldak’ın şerefine şeref katan tarihin kaydettiği şu sözünü dile getirmiştir:

“Zonguldak’ın derin toprakları altındaki maden serveti ne kadar kıymetli ise, bizim nazarımızda Zonguldak’ta o kadar çok kıymetli bir vilayetimizdir.”

Paşa Ertuğrul yatı ile Ereğli’ye de uğradıktan sonra aynı gün İstanbul’a geri dönmüştü. 19 Şubat 1932’de Halkevlerinin açılmasından sonra 24 Haziran 1932’de Zonguldak’ta da halkevi açılmıştı. Zonguldak Halkevi faaliyetlerine başladıktan sonra ilk olarak 26 Ağustos’u Zonguldak için “Atatürk Günü” ilan etmiş ve bu günü halkevi kutlamalarına katmıştı. Halkevi, kurulduktan hemen sonra; o sıralarda Yalova’da bulunan Paşa’ya hem iadeyi ziyarette bulunmak hem de 26 Ağustos için kendilerini tekrar Zonguldak’a davet etmek amacıyla 200 kişilik bir heyetle yola çıkmıştı.

Halkevi kuruluşundan kapanışına kadar 26 Ağustos gününü büyük törenlerle kutlamıştı. Günümüzde dahi 26 Ağustos bir tören olarak kutlanmasa da gerek siyasetçiler tarafından gerekse Zonguldaklı ileri gelenler tarafından medya aracılığı ile halka duyurulmakta ve kutlanmaktadır. En son Zonguldak Milletvekillerinden Ali Koçal’ın (CHP) 2008 yılında 26 Ağustos gününü kutladığı bilinmektedir.

Tarık DAKAL

Kaynakça:

Cumhuriyet Gazetesi, 27 Ağustos 1931, 26 Temmuz 1932 ve 5 Ağustos 1932

Vakit Gazetesi, 27 Ağustos 1931

Doğu: Büyük Ülkü Gazetesi, Sayı: 9- 10- 11, Temmuz- Ağustos- Eylül 1943

Karaelmas Dergisi, Sayı 12, Ekim 1943

Can Canver, “Atatürk ve Zonguldak”, Kent Kültürü Bienalleri Dizisi- 1: 2005 Kent Tarihi Zonguldak, Zonguldak, 2005

Mehmet Önder, Atatürk’ün Yurt Gezileri, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1975

Muhittin Gül, “Atatürk'ün Yurt Gezilerinin Kamuoyu Oluşturmadaki Rolü”, Sosyal Bilimler Dergisi

Necati Çeytinkaya, Atatürk’ün konuşmaları ve Yurt Gezileri

Latif Daşdemir, “Yurtiçi Gezilerinin Önemi ve Bilinmeyen Bir Gezi Çeşme- Ilıca Ziyareti”, Sosyal Bilimler Dergisi

Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Cilt 2, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2006

Saffet Can, Emin Dayı, 2. Baskı, Ankara, Mayıs 1995

Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2. Baskı, Ankara, 2007

Tarık Dakal, “Zonguldak Halkevi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, (Yayımlanmamış Lisans Bitirme Tezi), İzmir, 2009

Saffet Can, “Mükellefiyet”, http://hzdizi01.googlepages.com/icindekiler_01.htm (Son Erişim Tarihi: 2 Temmuz 2009)

Taylan Özbay, “İstikamet Zonguldak”, http://www.taylanozbay.com/index.php/tarih-yazlar/37-tarih-yazlar/80-stkamet-zonguldak.html (Son Erişim Tarihi: 5 Temmuz 2009)