ADANA GEZİSİ VE MERSİN'E DAVET

Kurtuluş Savaşı'nı zaferle sonuçlandıran Gazi Mustafa Kemal Paşa (Atatürk) Lozan müzakereleri sürerken Cumhuriyeti kurma hazırlıklarını tamamlamaktaydı. Gazi, 17 Şubat - 4 Mart 1923 arasında İzmir'de toplanan "Türkiye İktisat Kongresi"nden sonra ilk yurt gezisini Adana ve Mersin'e yapmıştır.

Gazi Mustafa Kemal Paşa, 13 Mart 1923 günü Ankara'dan, özel bir trenle Adana gezisine çıkmıştır.

Heyette eşi Latife Hanım, Adana mebusu Zamir (Damar Arıkoğlu), Konya mebusu Refik (Koraltan), Siirt mebusu Mahmud, Antep mebusu Kılıç Ali, Şebinkarahisar mebusu şair Mehmet Emin (Yurdakul), Başyaver Salih (Bozok) ve öteki yaverler, Muhafız Birliği Kumandanı İsmail Hakkı (Tekçe), Dr. Yüzbaşı Asım, gazeteci İsmail Habib (Sevûk) Beyler ve birkaç kişi vardı.

15 Mart günü, tak’larla süslenmiş Yenice İstasyonu'nda coşkun gösterilerle karşılandılar. Mersin ve Tarsus'tan Gazi'yi davet için heyetler gelmişti. Gazi, Mersinlilerin tazimlerini sunan ve Mersin'i şereflendirmesini rica eden heyete olumlu cevap verdi. Yarım saatlik duraklamadan sonra Adana'ya hareket edildi.

Adana'da karşılanışı. (15 Mart 1923)

MERSİN'E GELİŞİ

Mersin ve Tarsus'u ziyaret etmek üzere Gazi ve yanındakiler, 17 Mart 1923 Cumartesi sabahı 9.45'te Adana'dan trenle hareket etmişlerdir. Yenice İstasyonu'nda Mersin ve Tarsus'tan gelen heyetlerin karşıladığı tren, (dönüşte kalınacağı için) Tarsus'tan halkın coşkun sevgi gösterileri ve alkışları arasında yavaşça geçerken Gazi pencereden Tarsusluları selamlıyordu.

Adana'dan Mersin’e giderken. (17 Mart 1923)

İSTASYONDA KARŞILAMA

Büyük Kurtarıcının Mersin'e gelecekleri iki gün önceden duyulduğu için şehir, köylerden gelenlerle hıncahınç dolmuştu. Caddelerde, resmi kurumların önlerinde kurulan tak'lar ve evler, okullar, ticarethaneler murt dalları ve Türk bayraklarıyla süslenmişti. İstasyon ve çevresi sabahın erken saatlerinde dolmuş, askeri birlik ve öğrenciler güçlükle yerleştirilmişti.

Saat 11.30'da murt dallarıyla süslenmiş tren, istasyona girerken heyecan artmıştı. Gazi, Müşir (Mareşal) üniformalıydı. Eşi Latife Hanım'la ve güleç bir yüzle trenden inerlerken alkışlar ve "yaşa, varol" sesleriyle karşılandılar. Mutasarrıf Vekili Hasan Bey, ön saftakileri takdim etti. Bu arada kurban kesiliyordu. Sait (Merzeci) ve Nezihe (Siren) adında iki öğrenci Gazi'ye ve eşine birer buket çiçek verdiler. Buketlere iliştirilen yaldızlı bir kartta;

"Gazi Babamız Mustafa Kemal Paşa!

Mümkün müdür düşman çıksın seninle başa?

Aziz milletinle kahraman ordunla binler yaşa"

Yazılıydı. Bu sırada musiki öğretmeni Fehmi (Özgüner) Bey, sözlerini yazıp bestelediği marşı öğrencilere söyletmiştir.

"Hoşgeldin ey halaskâr kumandan

Hoşgeldin ey münci-i âlişan

Sayende güldü bu nasiyeler

Yaşa Kemal Paşa sen bin yaşa.

Güzel Mersin baştan başa

Kutluyor sizi Gazi Paşa

Aziz vatan ilham ile

Yaşa paşam binler yaşa."

ŞEHRE DOĞRU

Kalabalık arasından güçlükle geçen Gazi ve eşi, istasyon binası önündeki merasim kıtasını teftiş ettiler. İstasyon Caddesi'nde, elinde bastonu ve yanında eşiyle yaya olarak yürüyorlardı. Hava açık ve güneşliydi. Evlerin pencere ve balkonlarından kolonya serpiliyor; çiçekler ve konfeti atılıyordu. Gazi, yanındakilere cadde üzerinde binaların kimlere ait olduğunu soruyor, cevaplardan üzüntü duyduğu bakışlarından belli oluyordu.

HÜKÜMET KONAĞINDA

Hükümet Konağı'nda karşılanan Gazi ve yanındaki heyet, üst kattaki Mutasarrıflık makam odasında Mutasarrıf Vekili Hasan Bey'den ve kendilerine takdim edilen resmi görevlilerden bilgi aldılar.

Mersin'de Latife Hanım'la birlikte hükümet binasına girişi. (17 Mart 1923)

BELEDİYEDE

Belediye Binası Gümrük Meydanı'ndaydı. (Sonra Elektrik idaresi binası, Saray Palas Oteli olmuş ve yıkılmıştır. Belediye Başkanı Erkiletli Hocazade Ahmet Efendi (Ergelen), Gaziyi, eşini ve heyeti kapıda karşıladı. Üst kattaki Başkanlık odasında Belediye Başkanı'ndan halkın yaşayışı ve belediye hizmetleriyle, Ticaret Odası başkanından ticaret durumu hakkında bilgi aldılar. Burada gazetecileri kabul eden Gazi, AA muhabirinin [AA Mersin muhabiri Aşki Naili (Erden)] sunduğu bilgileri dinlediler.

BELEDİYENİN ZİYAFETİNDE

Belediyenin şereflerine verdiği ziyafete katılmak üzere hep birlikte Mersin Palas Oteli'ne (Ziya Paşa Kahvesinin yanında, şimdi Mersin Oteli'nin yerinde) gidildi.

Salonda daha önce gelmiş davetliler bekliyorlardı. Belediye Başkanı yabancı konsolosları da çağırmıştı. Gazi "Belediye azasından ve halktan kimseler yok mu?" sorusuna "Hepsi var ama yandaki odada bekliyorlar. Paşa ile nasıl bir sofrada oturabilirler." yanıtına çok üzülmüş. 'Yazık, ben kendimi bir aile sofrasında bulacağımı sanmıştım" sözleriyle hoşnutsuzluğunu belirtmiştir. Misafirlerini ağırlamak endişesiyle dolaşan sarıklı Belediye Başkanını eteğinden çekerek "Reis Bey, lütfen yerinize buyurun, hizmet edenler bulunur" demiştir. Yemek faslı kısa ve neşesiz geçti.

MÜDAFAA-İ HUKUK CEMİYETİ VE GENÇLER YURDU'NDA

Gazi ve yanındakiler Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'ni ziyaret etmek üzere Yoğurt Pazarı'ndan geçerek Pazarlar Caddesi'nde (şimdi Mücahitler Caddesi) doğru yürüdüler.

Köşedeki iki katlı binanın (sonra Vali Konağı oldu) kapısında Cemiyet Başkanı Hacı Bey (Ömer Lütfü - Eraydın) tarafından karşılanan Gazi ve yanındakiler üst katta bulunan Başkanlık odasına çıktılar. Cemiyet ileri gelenleriyle hasbihal eden Gazi bir ara Hacı Bey'e "Bu bina kime aittir?" diye sordular. Hacı Bey bir Ermeniye ait olduğunu söyleyince Paşa, sinirlice

— Arkadaşlar, İstasyondan Hükümete gelinceye kadar yolun iki tarafındaki binaların kimlere ait olduğunu sordum Ermeni ve Rumlara ait olduğunu söylediniz. Bu adamlar bu binaları yaparken sizler ne yapıyordunuz?

Odadakiler suskun önlerine bakarken karşılarında ayakta duran Mezitlili Hafız Emin Hoca yüksek sesle "Paşam bizler Yemende. Balkanlarda askerlik yapıyor ve nöbet bekliyorduk." dedi. Gazinin yüz hatları değişti ve konuyu değiştirdiler. (Atatürk, tüm Anadolu insanının ortak kaderini dile getiren bu beklenmedik cevabı, yakın arkadaşlarını aktarırken "hayatta karşılığını bulamadığım sözlerden biri de bu olmuştu" demiştir.)

Merkez binasının alt katındaki Gençler Yurdu'nda gençler sabırsızlık ve heyecanla Gaziyi bekliyorlardı. Eşi ve yanındakilerle merdivenlerden inen Gazi alkış ve coşkun tezahüratla karşılayan gençlerin yanına geçti. Geçen yıl mektupla müracaatları üzerinde Gençler Yurdu Başkanlığını kabul ettiğini hatırlatan Gazi çok çalışmalarını tavsiye ederek Türk Ocağı'na katılmalarını önerdi. Gençler "derhal" cevabını verdiler. Odadaki eşyanın şurdan burdan getirildiğini farkeden Gazi, yaverine "söyleyin, benim hesabımdan buraya bin lira versinler" dedi. (Gençler bu para ile kütüphane kurmuşlardır.)

ASKERİ MINTIKA KUMANDANLIĞI VE TİCARET İDADİSİ'NDE

Yine yaya olarak Askeri Mıntıka Kumandanlığı'na gidildi. (Sonra okul olarak kullanıldı, yandığı için yeri Yanık Mektep olarak anılır, şimdi Özgür Çocuk Parkı) Askeri törenle karşılanan Gazi ve yanındakiler bir süre dinlendiler.

Binanın bir bölümünde öğretim yapan Mersin Ticaret İdadisi'ne geçildi. Girdikleri sınıfta bir süre dersi dinleyen ve öğrencilere sorular yönelten Gazi, alkışlar arasında okuldan ayrıldı. ["Mersin 17 (AA) Gazi Paşa Hazretleri Mersin Oteli'nde şereflerine verilen bir ziyafette bulunmuşlar; maiyetleriyle, halkın medid (çok uzun süren) ve mütevali (sürekli) alkışları arasında, inşa olunan taklardan geçerek Gençler Yurdu'nu ve Müdafaa-i Hukuk'u ziyaret etmişlerdir. Müteakiben mektepleri geçerek halk ile temas etmek üzere Millet Bahçesini teşrif buyurdular.")

MİLLET BAHÇESİ'NDE

Program gereğince Millet Bahçesi’nde çay içilecek, şehir adına Hükümet Tabibi ve Türkocağı Başkanı Dr. Reşit Galip Bey konuşacaktı. Bahçede murt dalları, çiçeklerle süslenmiş ve bayraklar asılmış yüksekçe bir yer hazırlanmış; yaldızlı, büyük iki koltuk konulmuştu. Gazi bahçeye girip manzarayı görünce "bu ne rezalet!" dedi; iki tahta sandalye çekti, eşiyle oturdular. Sinirlendiği belli oluyordu. Çaylar içildi. Reşit Galip Bey'in heyecanlı bir ses tonuyla söylediği, anlamlı ve samimi hitabını dinlerken ve özellikle "Senin büyüklüğün, bu milletin bir ferdi olmakla iktifa ve iftihar etmendir." sözlerinden çok duygulandı. Sonra kürsü olarak hazırlanan masanın üzerine çıkarak "Aziz Arkadaşlar" diye başladığı ve "Bu memleketin hakiki sahibi olunuz" sözleriyle bitirdiği tarihini hitabesini söyledi.

Mersin Millet Bahçesi’nde eşiyle birlikte. (17 Mart 1923)

DÖNÜŞ VE UĞURLAMA

Sürekli alkışlar ve övgü sözleri arasında kürsüden indiler. Hava açık fakat serinceydi. Hükümet, Belediye, Dernek yetkilileri ve kalabalık halk kitlesi arasında yine yaya olarak istasyona yürüyerek gittiler. Sokaklarda sürekli alkışlar "yine bekleriz Paşam" tezahüratından duygulandığı belli oluyordu. İstasyonda bekleyen trenle saat 16.30'da Tarsus'a hareket ederlerken pencereden uğurlayanları selamlıyorlardı. Sabahleyin Yenice'de karşılayan heyet, Tarsus'a kadar refakat etmişlerdir.

Kaynaklar:

Kitap:

1. Arıkoğlu, Damar: Milli Mücadele Hatıralarım. İstanbul 1961 [Mersin ziyareti anıları]

2. Artan, Gündüz: 75. Yıldönümünde Atatürk'ün Mersin Ziyareti. (Broşür) Mersin. 1998

3. Develi, Şinasi: Dünden Bugüne Mersin. Mersin 1991. 246 sf. [Atatürk ve Mersin. sf 42 - 47]

4. Erdil, Rauf: Atatürk'ün Mersin Gezileri. Mersin 1988. 32 s

5. İçel 75. (İçel Valiliği Yayını) 1998 [Atatürk'ün Mersin Ziyaretleri. sf 76 - 80]

6. Mutlu, M. Avni: Atatürk Mersinlilere Diyor ki. (Broşür) [Yayın bilgisi yok]

7. Önder, Mehmet: Atatürk'ün Yurt Gezileri. Ankara 1975 [Mersin Gezileri]

8. Sevük, İsmail Habib: Atatürk İçin. Ankara 1981. 150 sf. [Öfkesi ve Rikkati. sf 27-31]

9. Toros, Taha: Atatürk'ün Adana Seyahatleri. Adana 1981, 80 sf. [Atatürk Mersin'de. sf 35 - 45]

10. Yaycıoğlu, Necati: Atatürk ve Çukurova: Adana 1996. 131 sf. [17 Mart 1923 Gezisi. sf 65-66]

Makale:

1. Artan, Gündüz: 75. Yıldönümünde Atatürk'ün Mersinlilere ilk hitabı İçel Sanat Kulübü Bülteni. (68). Mart 1998. sf. 22

2. Artan, Gündüz: Atatürk'ün Mersin Ziyareti Mersin Deniz Ticareti. (70). Mart 1998. sf. 10

3. Develi, Sinasi: Atatürk'ün Mersin'i İlk Ziyaretinde Üzücü Olaylar Mozaik. (23), Şubat 1994, sf. 29

4. Genç, Şeref: İki Karşılaşma - Bir Gerçek Kuvayi Milliye. (54) Şubat 1965

5. Mutlu, Fikri: Atatürk Mersin'de Kuvayi Milliye. (36). Mart 1961. sf. 4

6. Mutlu, Fikri: Atatürk Mersin'de Kuvayi Milliye. (127 – 135) Mart - Kasım 1971. (9 yazı)

7. Mutlu, Fikri: Atatürk'ün Mersinlilere İki Uyarması. Kuvayi Milliye. (112). Aralık 1969. sf. 7

8. Oğuzcan, Lütfi: Atatürk'ün Mersin'e İlk Gelişi. Kuvayi Milliye. (1). Nisan 1958. sf. 10

9. Oğuzcan, Lütfi Mersin'de Atatürk Bayramı Törenle Kutlandı. Kuvayi Milliye. (3103), Mart 1969. sf. 4

10. Oğuzcan, Lütfi: Atatürk Mersin'de. Kuvayi Milliye, (140). Mart 1972

Gazete:

1. Doğru Öz. 1922 – 1925) (77) 27 Mart 1339 / 1923

2. Mersin. (1922 – 1928)

3. Yeni Mersin. (128 – 1980)